Al vroeg had Oostzaan haar eigen kerk, gebouwd op een terp die ten tijde van watersnood tot vluchtplaats kon dienen. Tijdens de tachtigjarige oorlog werd deze kerk vernietigd maar later weer opgebouwd. De huidige kerk stamt uit 1760. Rondom de kerk ligt de Kerkbuurt en de noordelijker en zuidelijker gelegen gebieden langs de gouw heten Noordeinde en Zuideinde. Het Noordeinde is verbonden met De Haal die hier schuin op aansluit. De Haal behoorde bij een ander ontginningsgebied dan de rest van Oostzaan. Aan het einde van het Zuideinde, langs de zeedijk, had zich een tweede centrum van activiteit ontwikkeld met een overtoom om boten over te halen en later een schutsluis tussen het stroompje Twiske en het IJ. Dit gebied was sterk georiënteerd op de scheepvaart, vooral in de Gouden Eeuw, en vanuit hier kon Amsterdam bereikt worden met de veerpont. De rest van Oostzaan was voornamelijk agrarisch georiënteerd, met veel pluimvee. Maar met een flair voor ondernemen: er waren stijfselmakerijen, traankokerijen, slachtbedrijven en ook Albert Heijn kwam uit Oostzaan.

Oostzaan heeft diverse veranderingen ondergaan. In 1625 werd de Noordgrens vastgelegd door de inpoldering van de Wormer. In 1806 werd de buurgemeente Oostzaandam door Zaandam ingelijfd en in 1848 werd er door het noordelijk deel van Oostzaan een spoorlijn aangelegd. In de jaren zestig werd langs de westgrens van de gemeente de snelweg naar Amsterdam aangelegd, als wel een tracé van hoogspanningsmasten. De inpoldering van de Twiskepolder aan het begin van de 20ᵉ eeuw nam een deel van het oude landschap weg aan de oostzijde en in 1966 verloor Oostzaan het gebied rond de Oostzaansche Overtoom en een deel van het Zuideinde aan de gemeente Amsterdam met de bouw van de ringweg. De vaarroutes geven een beeld van deze veranderingen.